Nữ NSND là người Việt đầu tiên bảo vệ thành công luận án Tiến sĩ Nghệ thuật học tại Matxcơva, có tới 9 học trò là NSND, 30 học trò là NSƯT
Chồng của bà cũng là một đạo diễn, một NSND tên tuổi của nền nghệ thuật nước nhà.
Tài năng vàng của nghệ thuật múa đương đại
NSND, PGS.TS. Nguyễn Thị Hiển là một trong những biểu tượng lớn của nghệ thuật múa Việt Nam đương đại. Gần như dành trọn cả cuộc đời gắn bó với múa, bà không chỉ là người phụ nữ đầu tiên làm công tác biên đạo múa chuyên nghiệp mà còn là nghệ sĩ có những đóng góp to lớn trong lĩnh vực sáng tác, giảng dạy và nghiên cứu khoa học. Bà được vinh danh với Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học - Nghệ thuật năm 2022cho ba tác phẩm thơ múa tiêu biểu: Hoa phong lan trên đỉnh Truông Bồn, Xuân về trên bản Khơ Mú và Bức tranh thôn nữ.
Sinh năm 1943 tại Phú Xuyên (Hà Nội), bà cùng gia đình tản cư vào Nghệ An từ năm ba tuổi. Năm 1959, khi đang là học sinh Trường cấp 3 Huỳnh Thúc Kháng tại Vinh, bà trúng tuyển vào khóa đầu tiên của Trường Múa Việt Nam. Thành tích xuất sắc trong năm học đầu tiên đã mở ra cho Nguyễn Thị Hiển cánh cửa đến Học viện Nghệ thuật Sân khấu Quốc gia Matxcơva – nơi bà được đào tạo bài bản về biên đạo múa theo tiêu chuẩn quốc tế. Bà là một trong bốn học sinh đầu tiên của Trường Múa Việt Nam được cử đi học nước ngoài, và là người phụ nữ đầu tiên trong ngành múa Việt Nam bảo vệ thành công luận án Tiến sĩ Nghệ thuật học tại Matxcơva.
Năm 1964, bà trở về nước khi mới 21 tuổi, nhanh chóng khẳng định năng lực trong vai trò biên đạo tại các đoàn nghệ thuật lớn như Nhà hát Ca Múa Nhạc Việt Nam, Đoàn Ca Múa Hà Nội, Đoàn Ca Múa Nghệ Tĩnh… Những tác phẩm đầu tay như Trừ Văn Thố, Thạch Sanh, Những cô gái Chăm, Xuân về trên bản Khơ Mú, Hoa phong lan trên đỉnh Truông Bồn, Nhớ về Đồng Lộc đã nhanh chóng tạo tiếng vang, góp phần định hình phong cách nghệ thuật độc đáo mang tên Nguyễn Thị Hiển – sâu sắc, đậm chất dân tộc nhưng hiện đại và có tính học thuật cao.
Trong suốt sự nghiệp hơn nửa thế kỷ, bà đã sáng tác và dàn dựng gần 100 tác phẩm múa thuộc nhiều thể loại khác nhau như kịch múa, thơ múa, tổ khúc múa, múa tình tiết và múa cho sân khấu tổng hợp. Với những cống hiến đó, bà đã nhận được 16 huy chương Vàng, Bạc tại các hội diễn chuyên nghiệp toàn quốc, cùng hàng loạt giải thưởng từ cấp Bộ đến cấp Nhà nước. Đặc biệt, bà có hai tác phẩm được Bộ Quốc phòng trao giải Nhì vì có giá trị nghệ thuật xuất sắc về đề tài người lính và chiến tranh cách mạng.
Điều làm nên bản sắc trong sáng tác của NSND Nguyễn Thị Hiển là khả năng kết hợp nhuần nhuyễn tinh hoa nghệ thuật múa phương Tây với bản sắc dân tộc. Dù được đào tạo bài bản tại môi trường châu Âu, bà luôn lấy múa dân gian làm nền tảng và phát triển sáng tạo dựa trên quy luật nội tại của văn hóa Việt. Tác phẩm của bà không chỉ đẹp ở ngôn ngữ hình thể mà còn hàm chứa chiều sâu tâm hồn Việt Nam, khiến người xem dễ dàng cảm nhận được cốt cách và tinh thần của dân tộc qua từng bước múa.
Đào tạo ra nhiều NSND, NSƯT cho nghệ thuật Việt
Không chỉ ghi dấu ấn sâu đậm trong vai trò nghệ sĩ, NSND Nguyễn Thị Hiển còn có những đóng góp lớn lao trong lĩnh vực đào tạo, góp phần định hình và phát triển nền nghệ thuật múa Việt Nam. Sau những thành tựu nổi bật trong sự nghiệp biên đạo, với khát vọng cháy bỏng thúc đẩy sự vươn lên không ngừng của nghệ thuật múa nước nhà, bà đã lựa chọn con đường giảng dạy như một sứ mệnh cao cả.
Năm 1983, sau khi bảo vệ thành công luận án Phó Tiến sĩ tại Liên Xô, bà trở về nước và bắt đầu công tác giảng dạy tại trường Đại học Sân khấu Điện ảnh Hà Nội. Từ giảng viên, bà lần lượt đảm nhiệm các vị trí Phó Chủ nhiệm, Chủ nhiệm khoa Múa, đồng thời giữ vai trò Chủ tịch Hội đồng khoa học ngành Múa của nhà trường. Trong suốt quá trình công tác, bà đã đào tạo ra một thế hệ nghệ sĩ tài năng. Tính đến nay, có tới 9 học trò của bà được phong tặng danh hiệu NSND, hơn 30 người được vinh danh Nghệ sĩ Ưu tú, trong đó có 4 người từng nhận Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật.
Phương pháp giảng dạy gần gũi, thực tế, kết hợp giữa lý thuyết và thực hành của bà đã truyền cảm hứng mạnh mẽ cho các thế hệ sinh viên, giúp họ thêm yêu nghề, gắn bó lâu dài với nghệ thuật múa. Chính sự mộc mạc, chân thành trong cách truyền đạt cùng sự tận tụy trong công việc đã khiến bà trở thành người thầy mẫu mực trong lòng học trò.
Dù từng nhận được nhiều lời mời giữ các vị trí lãnh đạo, bà vẫn kiên định với lựa chọn chuyên tâm làm chuyên môn. Với bà, công việc quản lý hành chính không phù hợp với tinh thần sáng tạo nghệ thuật. Bà từng chia sẻ rằng trong thời chiến, việc vừa làm mẹ, làm vợ, lại vừa làm chuyên môn đã là một thử thách lớn, vì vậy bà luôn ưu tiên dành thời gian cho gia đình và công tác chuyên môn hơn là tham gia vào bộ máy quản lý.
Song song với giảng dạy và sáng tác, bà còn tích cực tham gia nghiên cứu khoa học. Bà là chủ trì và thành viên của nhiều đề tài nghiên cứu khoa học cấp Nhà nước, cấp Bộ, đồng thời là chủ biên và biên soạn hầu hết các chương trình đào tạo đại học và cao đẳng chuyên ngành Biên đạo Múa cho nhiều cơ sở đào tạo lớn trong cả nước như Đại học Sân khấu Điện ảnh Hà Nội, Đại học Văn hóa Nghệ thuật Quân đội, Học viện Múa Việt Nam. Ngoài ra, bà cũng là một trong năm tác giả tham gia biên soạn các mục từ về nghệ thuật múa trong Từ điển Bách khoa Việt Nam xuất bản năm 2002.
Nổi bật trong sự nghiệp nghiên cứu của bà là công trình giáo trình cấp Bộ đầu tiên của ngành múa Việt Nam với tựa đề Nghệ thuật biên đạo múa. Công trình này được Hội đồng nghiệm thu cấp Bộ đánh giá xuất sắc và được trao Giải thưởng hạng A của Hội Nghệ sĩ Múa Việt Nam năm 2005, sau đó được Nhà xuất bản Văn học và Đại học Sân khấu Điện ảnh Hà Nội ấn hành vào năm 2008.
Về đời tư, NSND Nguyễn Thị Hiển là phu nhân của cố NSND Bùi Đình Hạc, một trong những đạo diễn lớn của nền điện ảnh cách mạng Việt Nam. Ông là người đặt nền móng cho nhiều tác phẩm điện ảnh mang tính biểu tượng như Đường về quê mẹ, Nguyễn Văn Trỗi, Hà Nội 12 ngày đêm, cùng nhiều phim tài liệu nổi tiếng như Nước về Bắc Hưng Hải, Nguyễn Ái Quốc đến với Lê Nin, Đường về Tổ quốc, Hồ Chí Minh - chân dung một con người, trong đó không ít tác phẩm đã giành được giải thưởng lớn trong nước và quốc tế.
Nguồn: Tổng hợp
Ảnh: Internet
