Rủi ro cao, vốn lớn: Làm thế nào để tư nhân dám đầu tư vào đường sắt tốc độ cao?

Vẫn thiếu hướng dẫn chi tiết về cơ chế chia sẻ

Chiều 20/8, Trường Đại học Giao thông vận tải tổ chức Hội thảo quốc tế “Công nghệ hiện đại trong thiết kế, xây dựng, vận hành và khai thác đường sắt tốc độ cao”.

PGS.TS Nguyễn Hồng Thái – Trưởng khoa Vận tải Kinh tế, Đại học Giao thông Vận tải, Phó Chủ tịch Hội Kinh tế vận tải đường sắt Việt Nam, đánh giá, sự tham gia của khu vực tư nhân vào đường sắt tốc độ cao không chỉ là bổ sung vốn đầu tư mà còn đóng góp về công nghệ, quản lý, vận hành và phát triển dịch vụ.

“Đây là lĩnh vực vốn lớn, thời gian hoàn vốn dài và rủi ro cao. Tuy nhiên, tư nhân có thể chia sẻ gánh nặng với Nhà nước thông qua các mô hình hợp tác, từ xây dựng cơ sở hạ tầng, nhà ga, cung cấp phương tiện, đến khai thác thương mại và dịch vụ phụ trợ,” ông Thái nhấn mạnh.

Cụ thể, tư nhân có thể tham gia vào việc xây dựng và bảo trì hạ tầng thông qua hợp đồng BOT, PPP, hoặc gói EPC (thiết kế – mua sắm – xây dựng); Cung cấp và vận hành phương tiện, bao gồm dịch vụ bảo trì, cho thuê thiết bị và vận hành thương mại các tuyến đường sắt tốc độ cao; Phát triển dịch vụ hỗ trợ tại nhà ga, như trung tâm thương mại, ăn uống, giải trí, và phát triển đô thị định hướng giao thông công cộng (TOD); Ứng dụng công nghệ thông tin và điện tử: Quản lý vé điện tử, ứng dụng tra cứu, đặt vé, hệ thống quản lý dữ liệu lớn, an ninh mạng.

Ông Thái chỉ rõ, việc thu hút tư nhân đầu tư vào đường sắt tốc độ cao tại Việt Nam vẫn gặp nhiều rào cản. Đầu tiên là thiếu kinh nghiệm công nghệ và vận hành, đòi hỏi chuyển giao công nghệ và phát triển nhân lực chuyên môn. Đồng thời, vốn lớn, thời gian hoàn vốn dài khiến nhà đầu tư tư nhân phải cân nhắc hiệu quả đầu tư và khả năng thu hồi vốn.

Các dự án BOT giao thông trước đây cho thấy, rủi ro doanh thu và tiến độ là những yếu tố khiến tư nhân e ngại. Luật PPP quy định Nhà nước chia sẻ rủi ro khi doanh thu vượt hoặc dưới mức định sẵn, nhưng vẫn thiếu hướng dẫn chi tiết về cơ chế chia sẻ.

“Một nghị định riêng để hướng dẫn chia sẻ rủi ro là cực kỳ cần thiết để kéo tư nhân vào cuộc”, PGS.TS Thái nhấn mạnh.

Ông Thái nhấn mạnh, Nhà nước cần vai trò lớn trong việc xây dựng cơ sở hạ tầng, kiểm soát chất lượng, chia sẻ rủi ro với tư nhân và tạo đồng thuận xã hội. Ảnh minh hoạ.

Chuyên gia chỉ cách kéo vốn hiệu quả từ kinh nghiệm quốc tế

PGS.TS Nguyễn Hồng Thái nhấn mạnh, kinh nghiệm quốc tế có thể rút ra mô hình hiệu quả cho Việt Nam:

-Nhật Bản: Nhà nước quản lý tập trung, sở hữu hạ tầng, các công ty con vận hành dịch vụ, phân tách rõ hạ tầng – vận hành, đảm bảo cạnh tranh và dịch vụ chất lượng.

Hàn Quốc: Mô hình PPP thành công nhờ chia sẻ rủi ro, tư nhân tham gia khai thác thu phí, Nhà nước hỗ trợ giải phóng mặt bằng và cung cấp vốn đầu tư.

-Trung Quốc: Đầu tư công chủ đạo, mở rộng vận hành tư nhân, phát triển mạng lưới quy mô lớn nhanh chóng, doanh nghiệp tư nhân tham gia khai thác các tuyến địa phương.

-Đức: Công khai minh bạch tài chính, đánh giá tác động xã hội và môi trường trước khi phê duyệt dự án; khuyến khích cạnh tranh và đổi mới dịch vụ.

-Pháp: Nhà nước đầu tư hạ tầng, tư nhân vận hành dịch vụ và phát triển dịch vụ đô thị tích hợp tại các nhà ga.

PGS.TS Thái cho rằng, Nhà nước cần giữ vai trò chủ đạo trong xây dựng cơ sở hạ tầng, quản lý chất lượng và chi phí vận hành, đồng thời tạo sự đồng thuận từ cộng đồng. Luật đường sắt cần được cụ thể hóa cho các dự án đường sắt tốc độ cao, kết hợp với phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao từ các trường đại học, đáp ứng yêu cầu xây dựng, vận hành và khai thác.

“Kinh nghiệm quốc tế cho thấy chỉ khi Nhà nước và tư nhân hợp lực, cùng chia sẻ rủi ro, dự án mới thành công. Việt Nam hoàn toàn có thể đi theo hướng này, nhưng phải lựa chọn bài học phù hợp với điều kiện riêng của đất nước”, ông nhấn mạnh.