Tại sao việc xếp hạng thị trường chứng khoán lại quan trọng?

Rạng sáng ngày 8/10 (giờ Việt Nam), FTSE Russell sẽ công bố "Báo cáo Phân loại Quốc gia Cổ phiếu tháng 9/2025", trong đó sẽ thông báo kết quả đánh giá phân loại bán niên và khả năng tái phân loại Việt Nam từ “Thị trường cận biên” (Frontier Market) lên “Thị trường mới nổi thứ cấp” (Secondary Emerging Market).

Việc xếp hạng thị trường sẽ giúp định hướng dòng vốn toàn cầu?

Theo các chuyên gia, việc xếp hạng thị trường chứng khoán không chỉ mang ý nghĩa danh hiệu, mà còn trực tiếp định hướng dòng vốn toàn cầu. Các tổ chức lớn như MSCI và FTSE Russell xây dựng hệ thống đánh giá để giúp các quỹ đầu tư quốc tế xác định mức độ phát triển, rủi ro và khả năng tiếp cận của từng thị trường.

Một thị trường được nâng hạng sẽ được đưa vào các bộ chỉ số toàn cầu như FTSE Emerging Markets, FTSE All-World hay FTSE Asia. Điều này có nghĩa là các quỹ đầu tư thụ động (ETF) buộc phải mua cổ phiếu Việt Nam để cân đối danh mục theo tỷ trọng được phân bổ trong chỉ số. Song song đó, các quỹ chủ động (Active Funds), vốn có quyền lựa chọn đầu tư, cũng sẽ gia tăng sự quan tâm khi thấy tiềm năng lợi nhuận và độ minh bạch được cải thiện.

Thực tế, FTSE Russell cho biết đến cuối năm 2024, có hơn 4.900 tỷ USD tài sản sản phẩm đầu tư được theo dõi thụ động bởi các chỉ số của họ. Ngoài ra, khoảng 20.000 tỷ USD tổng tài sản được quản lý trong các quỹ đầu tư có tham khảo bộ chỉ số của FTSE Russell. Còn với MSCI, hơn 1.400 quỹ ETF cổ phiếu được liên kết với các chỉ số của họ. Tổng tài sản trong các quỹ ETF này đã vượt qua 2.000 tỷ USD vào giữa tháng 7, tốc độ tăng trưởng đạt 17% kể từ đầu năm. Tính thêm các tài sản thu nhập cố định và quỹ tương hỗ, con số trên đạt 17.000 tỷ USD.

Chính vì vậy, nâng hạng không chỉ là sự công nhận, mà là “tấm vé thông hành” để dòng vốn quốc tế chảy vào mạnh mẽ hơn. Theo ước tính của Chứng khoán VPBank (VPBankS) cho thấy, dòng vốn đổ về thường cao gấp 5-7 lần bình quân giai đoạn trước khi được nâng hạng, tức khoảng 3-7 tỷ USD khi quyết định nâng hạng có hiệu lực. Trong khi đó, Công ty Chứng khoán Vietcap cho rằng con số có thể dao động 6-8 tỷ USD.

Với góc nhìn lạc quan hơn, HSBC cho rằng việc FTSE nâng hạng có thể hút tối đa 10,4 tỷ USD vốn ngoại vào thị trường chứng khoán Việt Nam. Tuy nhiên, HSBC lưu ý dòng vốn thực tế sẽ khiêm tốn và phân bổ theo từng giai đoạn.

Việc được nâng hạng không đồng nghĩa chỉ số và thanh khoản của thị trường sẽ bùng nổ ngay lập tức. Theo thống kê nhiều thị trường trước đó cho thấy, thanh khoản thường tích cực trong giai đoạn 4 tháng trước khi công bố quyết định chính thức. Nhà đầu tư nước ngoài mua ròng nhiều hơn vào tháng có kết quả, sau đó giảm dần hoặc chuyển sang bán ròng.

Các chuyên gia của VPBankS, Vietcap và Dragon Capital đều nhận định, dù hiệu ứng nâng hạng không đến ngay lập tức, nhưng tác động tích cực sẽ kéo dài trong trung và dài hạn. Bởi lẽ, sau khi được nâng hạng, thanh khoản và giá trị giao dịch của thị trường thường tăng mạnh, cùng với niềm tin của nhà đầu tư quốc tế được củng cố.

Việt Nam đã đáp ứng đến đâu các tiêu chí của FTSE?

Để được nâng hạng lên thị trường mới nổi, một thị trường phải đáp ứng nhiều tiêu chí trong khung Quality of Markets của FTSE. Việt Nam đã đáp ứng các tiêu chí định lượng như quy mô thị trường, khối lượng giao dịch, và sự hiện diện của các cổ phiếu vốn hóa lớn. Tuy nhiên, vẫn bị xếp hạng thị trường cận biên do các hạn chế về chất lượng.

Ví dụ, trước đây FTSE đánh giá Việt Nam chưa đạt tiêu chí về Chu kỳ thanh toán (DvP) và Chi phí liên quan đến giao dịch thất bại. Vấn đề nằm ở việc Việt Nam yêu cầu kiểm tra trước giao dịch để đảm bảo có đủ tiền, khiến quá trình giao dịch và thanh toán trở nên phức tạp.

Theo Báo cáo mới nhất của HSBC, Việt Nam hiện đáp ứng 7/9 tiêu chí nâng hạng của FTSE Russell, trong đó hai tiêu chí còn lại về chu kỳ thanh toán (DvP) và chi phí giao dịch thất bại đã có tiến bộ đáng kể. Để giải quyết, Chính phủ và Ủy ban Chứng khoán Nhà nước đang tập trung hoàn thiện cơ chế đối tác bù trừ trung tâm (CCP) - một điều kiện quan trọng để khối ngoại giao dịch thuận lợi hơn. Đồng thời, thông tin về sở hữu nước ngoài (FOL) đang được công khai minh bạch, tạo điều kiện tiếp cận bình đẳng cho nhà đầu tư quốc tế.

Một rào cản khác là giới hạn sở hữu nước ngoài trong một số lĩnh vực như ngân hàng, hàng không và viễn thông. Tuy nhiên, báo cáo của HSBC cho thấy chỉ 12 cổ phiếu trong rổ VN-Index đã chạm trần FOL, trong khi mức sở hữu thực tế của khối ngoại mới chỉ đạt khoảng 17%, thấp hơn nhiều so với mức cho phép trung bình 42%. Điều này có nghĩa là vẫn còn dư địa lớn cho dòng vốn ngoại mở rộng.

Hành trình dài hơi nhưng xứng đáng

Từ góc nhìn lịch sử, việc xếp hạng thị trường chứng khoán đã xuất hiện từ thế kỷ XIX, bắt đầu với chỉ số Dow Jones do nhà báo tài chính Charles Dow sáng lập năm 1884 để giúp công chúng hiểu rõ hơn về xu hướng thị trường. Đến nửa sau thế kỷ XX, các tổ chức như MSCI và FTSE Russell ra đời nhằm đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của các nhà đầu tư và các tổ chức tài chính về việc đánh giá mức độ phát triển, rủi ro và tiềm năng của thị trường chứng khoán quốc gia trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu.

Khi chứng khoán ngày càng phổ biến và hình thành nhiều sàn giao dịch trên toàn cầu, giới đầu tư bắt đầu nghĩ đến việc không chỉ bó chân trong nước mà cần mang tiền ra nước ngoài phân bổ để gặt hái thêm lợi nhuận. Xu hướng toàn cầu hóa này khiến việc theo dõi các chỉ số ngày càng được chú ý và quan trọng hơn, nhà đầu tư có nhu cầu được các tổ chức chuyên nghiệp độc lập đánh giá, xếp hạng, phân loại các thị trường để giúp họ định hướng dòng tiền hợp lý.

Đối với Việt Nam, hành trình nâng hạng không chỉ là nỗ lực mà còn là cam kết hội nhập tài chính quốc tế, thể hiện quyết tâm của Chính phủ trong việc xây dựng một thị trường vốn minh bạch, hiệu quả và hấp dẫn hơn.

Như Thứ trưởng Nguyễn Đức Chi từng thông tin tại cuộc họp báo thường kỳ quý 3-2025 diễn ra vừa qua, việc nâng hạng thị trường chứng khoán, theo Thứ trưởng Nguyễn Đức Chi không phải nâng hạng lần đầu và sẽ tiếp tục quá trình nâng hạng ở mức cao hơn trong giai đoạn tiếp theo. Nâng hạng khẳng định dấu mốc thị trường, cho thấy thị trường chứng khoán Việt Nam là một thị trường phát triển, minh bạch.

Thị trường được nâng hạng sẽ hỗ trợ thị trường vốn phát triển, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp huy động vốn và thúc đẩy nền kinh tế phát triển.

Trước đó vào tháng 9-2025, Chính phủ đã phê duyệt Đề án nâng hạng thị trường chứng khoán Việt Nam.Mục tiêu của đề án là phát triển thị trường chứng khoán thành kênh huy động vốn trung, dài hạn quan trọng, hội nhập khu vực và quốc tế.

Trong ngắn hạn, Việt Nam đặt mục tiêu nâng hạng từ thị trường cận biên lên thị trường mới nổi thứ cấp của FTSE Russell ngay trong năm 2025.

Về dài hạn, đến 2030 Việt Nam phấn đấu đạt tiêu chí thị trường mới nổi của MSCI và thị trường mới nổi bậc cao của FTSE Russell.