Thêm một khu vực ‘nối gót’ Trung Quốc xây hệ thống thanh toán phi USD: Mỹ cảnh báo rắn, đòi đánh thuế 100%
Nỗ lực xây dựng hệ thống thanh toán bằng nội tệ tại châu Phi – từng bị xem là viễn cảnh xa vời – đang dần trở thành hiện thực, mở ra cơ hội cắt giảm chi phí giao thương trên một lục địa từ lâu bị “mắc kẹt” bởi các giao dịch đắt đỏ qua đồng USD.
Sáng kiến phát triển hệ thống thanh toán nội khối, không qua trung gian USD, của châu Phi phản ánh xu hướng tương tự từ Trung Quốc – quốc gia đang thúc đẩy các thể chế tài chính độc lập với phương Tây – và Nga, nước chịu lệnh trừng phạt kinh tế kéo dài.
Nhưng khác với động cơ địa chính trị của Bắc Kinh hay Moskva, các nhà hoạch định tại châu Phi tập trung vào yếu tố kinh tế.
“Chúng tôi không nhắm tới việc ‘phi USD hóa’ như nhiều người nghĩ”, ông Mike Ogbalu, Giám đốc điều hành của Hệ thống Thanh toán và Bù trừ Toàn châu Phi (PAPSS) chia sẻ. “Vấn đề là hầu hết các nền kinh tế châu Phi gặp khó trong việc tiếp cận ngoại tệ mạnh để thanh toán quốc tế”.
Hiện nay, phần lớn ngân hàng thương mại châu Phi phải nhờ tới hệ thống “ngân hàng đại lý” tại nước ngoài để xử lý giao dịch, kể cả khi giao thương với các nước láng giềng. Cách làm này không chỉ kéo dài thời gian thanh toán mà còn làm đội chi phí lên đáng kể.
Theo ước tính của Cơ quan Thương mại và Phát triển Liên Hợp Quốc (UNCTAD), chi phí thương mại nội khối tại châu Phi cao hơn trung bình toàn cầu tới 50%, một phần do hạ tầng giao thông yếu kém, nhưng cũng bởi cơ chế thanh toán phức tạp qua USD.
Không có gì ngạc nhiên khi 84% giao thương của châu Phi hiện nay vẫn là với các đối tác bên ngoài, thay vì giữa các quốc gia trong khu vực – theo báo cáo của tập đoàn tài chính MCB Group (Mauritius).
“Đồng USD không còn là lựa chọn tối ưu cho châu Phi”, giáo sư Daniel McDowell – chuyên gia tài chính quốc tế tại Đại học Syracuse (Mỹ) nhận định.
Hệ thống nội địa, chi phí giảm 30 lần
Theo dữ liệu của PAPSS, một thương vụ trị giá 200 triệu USD giữa hai công ty ở các nước châu Phi khác nhau – ví dụ như Zambia và Kenya – nếu thực hiện qua ngân hàng đại lý, có thể bị tính phí từ 10% đến 30% giá trị giao dịch. Nhưng nếu qua hệ thống thanh toán nội địa như PAPSS, chi phí chỉ còn khoảng 1%.
Thay vì phải quy đổi sang USD, doanh nghiệp tại Zambia có thể trả tiền bằng đồng nội tệ và doanh nghiệp tại Kenya cũng nhận tiền bằng nội tệ của mình. Việc sử dụng trực tiếp các đồng tiền như naira (Nigeria), cedi (Ghana) hay rand (Nam Phi) trong thương mại nội khối có thể giúp châu Phi tiết kiệm khoảng 5 tỷ USD mỗi năm – theo ước tính của ông Ogbalu.
Ra mắt từ tháng 1/2022 với chỉ 10 ngân hàng tham gia, đến nay PAPSS đã hoạt động tại 15 quốc gia, bao gồm Zambia, Malawi, Kenya và Tunisia, với 150 ngân hàng thương mại trong mạng lưới. Dù chưa công bố số liệu cụ thể, Ogbalu cho biết khối lượng giao dịch đã tăng trưởng mạnh.
Ngân hàng Tài chính Quốc tế (IFC) – cánh tay đầu tư tư nhân của Ngân hàng Thế giới – cũng đã bắt đầu cho vay doanh nghiệp châu Phi bằng đồng nội tệ để tránh rủi ro tỷ giá khi đi vay bằng USD. “Nếu doanh nghiệp không tạo ra nguồn thu bằng ngoại tệ, khoản vay bằng USD sẽ là gánh nặng lớn”, ông Ethiopis Tafara – Phó Chủ tịch khu vực châu Phi của IFC – nhận định.
Yếu tố địa chính trị và “hiệu ứng Trump”
Phong trào thúc đẩy thanh toán bằng nội tệ đã được Nam Phi – nước giữ vai trò Chủ tịch luân phiên của G20 – đưa lên chương trình nghị sự trong các cuộc họp tài chính của nhóm 20 nền kinh tế lớn.
Thống đốc Ngân hàng Trung ương Nam Phi, ông Lesetja Kganyago, nhấn mạnh: “Một trong những hành lang thanh toán xuyên biên giới đắt đỏ nhất lại nằm ngay tại châu Phi. Muốn phát triển, châu lục này phải bắt đầu giao thương và thanh toán bằng chính đồng tiền của mình”.
Tuy nhiên, bất kỳ thảo luận nào liên quan đến việc giảm vai trò của đồng USD – dù là để thanh toán hay làm dự trữ – đều có nguy cơ châm ngòi cho phản ứng dữ dội từ Tổng thống Trump.
Khi nhóm BRICS – gồm Nga, Trung Quốc, Ấn Độ, Brazil và các quốc gia châu Phi như Nam Phi, Ai Cập, Ethiopia – đề xuất giảm phụ thuộc vào USD và tạo ra đồng tiền chung, ông Trump lập tức đe dọa áp thuế 100%. “BRICS không đời nào thay thế được đồng USD. Quốc gia nào thử làm điều đó, hãy chào đón thuế quan và nói lời tạm biệt với nước Mỹ!” – ông viết trên mạng xã hội Truth Social hồi tháng 1.
Từ đó đến nay, Trump không ngần ngại sử dụng thuế quan làm công cụ gây áp lực với cả đồng minh và đối thủ – một chiến lược đã làm đảo lộn trật tự thương mại toàn cầu.
Theo giáo sư McDowell, dù châu Phi có lý do chính đáng để thúc đẩy thanh toán nội tệ, nhưng không dễ tránh khỏi cái nhìn nghi ngờ từ Washington. “Dù mục tiêu là kinh tế, thế giới vẫn có thể xem đây là một phần của cuộc chơi địa chính trị”, ông nói.
Theo Reuters
>> Chủ nợ lớn thứ 3 của Mỹ bất ngờ ‘xả mạnh’ 8,2 tỷ USD trái phiếu, chuyện gì xảy ra?
