11 vị trí đầu tiên làm mô hình TOD tại TPHCM
Ở giai đoạn đầu tiên, TPHCM phát triển mô hình đô thị gắn với giao thông công cộng (TOD) tại 11 vị trí tiềm năng dọc tuyến metro số 1, số 2 và Vành đai 3.
Ngày 23/9, tại TPHCM diễn ra Hội thảo “Nâng cao năng lực triển khai định hướng giao thông công cộng (TOD) và Lễ ký kết bản ghi nhớ hợp tác giữa UBND TPHCM và Bộ Ngoại giao, Khối Thịnh vượng chung và Phát triển Vương quốc Anh.
Sẽ triển khai thí điểm
Phó chủ tịch UBND TPHCM Bùi Xuân Cường cho biết với quy mô mới sau khi mở rộng địa giới hành chính, TPHCM đặt mục tiêu trở thành siêu đô thị tầm khu vực, trung tâm tài chính, thương mại, logistics, công nghiệp công nghệ cao và du lịch biển. Đây cũng sẽ là đầu mối quan trọng trong mạng lưới kinh tế và sáng tạo quốc gia, đồng thời giữ vai trò then chốt kết nối quốc tế.
Theo ông Cường, để hiện thực hóa mục tiêu hoàn thành 355 km đường sắt đô thị vào năm 2035 theo Nghị quyết 188 của Quốc hội, TP đang tập trung cho các dự án then chốt như metro số 1 (đoạn qua khu vực Bình Dương trước đây), metro số 2 và các tuyến mở rộng kết nối vùng.
Song song, thành phố đã ban hành Nghị quyết 38 về quy trình lập, thẩm định, phê duyệt và điều chỉnh quy hoạch các khu TOD. Đây được xem là nền tảng pháp lý quan trọng để triển khai mô hình phát triển đô thị gắn với giao thông công cộng, nhằm giảm ùn tắc và từng bước hình thành hệ thống giao thông thông minh, di chuyển tối ưu.
Ông Võ Tấn Thành - Phó trưởng phòng Hợp tác công tư (PPP), Ban Quản lý Phát triển Đô thị TPHCM cho biết, hiện TPHCM đã có trong tay ý tưởng, chính sách và những bước khởi động cho mô hình phát triển TOD. Tuy nhiên, thành phố vẫn chưa có dự án TOD nào hoàn chỉnh để làm “bài học mẫu”, từ đó tích lũy kinh nghiệm triển khai thực tế.
Để tránh tình trạng triển khai dàn trải, TPHCM đã chủ động xác định các vị trí tiềm năng dọc tuyến metro số 1, số 2 và Vành đai 3 để phát triển thí điểm. Cách tiếp cận tập trung vào quy hoạch, sử dụng đất bài bản quanh các nhà ga, nhằm tối ưu hóa lợi ích kinh tế - xã hội. Thành phố dự kiến khai thác quỹ đất “vàng” này thông qua đấu thầu, đấu giá và thu hút nhà đầu tư.
11 vị trí TOD đầu tiên
Theo đại diện Ban Quản lý Phát triển Đô thị TPHCM, để tối ưu nguồn lực và đạt hiệu quả cao trong triển khai định hướng phát triển TOD, thành phố sẽ thực hiện phân kỳ đầu tư theo từng giai đoạn, tập trung vào các dự án trọng điểm để tạo hiệu ứng lan tỏa.
Cụ thể, giai đoạn 5 năm đầu (từ 2025), thành phố ưu tiên đầu tư các tuyến đã và đang triển khai, gồm metro số 1, metro số 2 (dự kiến khởi công cuối năm 2025), tuyến nối dài metro số 2 từ Bến Thành – Thủ Thiêm – sân bay Long Thành, cùng dự án vành đai 3. Đây là bước đi vừa triển khai, vừa rút kinh nghiệm, tạo nền tảng cho các TOD đầu tiên quanh nhà ga metro, trong đó có tuyến metro số 1 đi qua khu vực Bình Dương cũ. Đồng thời, mạng lưới đường sắt đô thị bước đầu sẽ hình thành, kết nối TPHCM với sân bay Long Thành.
Ở giai đoạn này, thành phố sẽ phát triển TOD ở 11 vị trí thí điểm gồm: Ô phố I/82a Tây Thạnh, Trung tâm triển lãm và Trung tâm thể dục thể thao quận Tân Bình, Khu C30, Khu vực quanh ga Phước Long, Khu đất nông trường dừa, Khu vực 29ha thuộc phường Long Bình, Khu số 8 Tân Hiệp, Khu số 6 Xuân Thới Thượng, Khu 104,954ha Xuân Thới Sơn, Khu số 1 Tân Hiệp, Khu vực xung quanh vị trí ga Tân Kiên. Sau này, thành phố sẽ bổ sung thêm depot Tham Lương cho tuyến metro số 2.
Giai đoạn 2 (10-15 năm tiếp theo), thành phố mở rộng phát triển các tuyến metro số 3, 4, 6 nhằm tạo mạng lưới khép kín, thuận tiện cho di chuyển trong nội đô. Song song, tuyến metro số 2 (khu vực Bình Dương cũ) và tuyến metro kết nối Vũng Tàu – sân bay Long Thành sẽ được triển khai, hình thành trục giao thông đô thị – hàng không chiến lược, tăng cường liên kết vùng.
Giai đoạn 3 (trên 15 năm tiếp theo), các tuyến metro số 5, 7, 8, 9, 10 và nhiều tuyến khác sẽ tiếp tục được đầu tư, hướng đến mục tiêu hoàn thiện toàn bộ mạng lưới đường sắt đô thị. Khi đó, TPHCM sẽ sở hữu một hệ thống metro khép kín, đồng bộ, hỗ trợ tối đa cho việc phát triển các khu TOD, tạo thuận lợi trong di chuyển, giảm ùn tắc và thúc đẩy phát triển đô thị bền vững.
Ông Ian Lindsay, chuyên gia phát triển (TOD) của Công ty Crossrail International (Vương quốc Anh) cho rằng, thế giới đã có nhiều mô hình TOD thành công để Việt Nam tham khảo. Ở Anh, Crossrail áp dụng cơ chế thu hồi giá trị đất – phần lợi nhuận tăng thêm từ bất động sản được tái đầu tư trở lại cho hạ tầng – qua đó giảm gánh nặng cho ngân sách và giúp giá trị đất quanh nhà ga tăng khoảng 20%. Tại Hồng Kông (Trung Quốc), mô hình kết hợp đường sắt với phát triển bất động sản còn cho thấy hiệu quả vượt trội, khi doanh thu từ địa ốc thậm chí cao hơn cả vận hành metro.
Từ thực tiễn này, vị chuyên gia đề xuất bốn hướng đi cho Việt Nam: trước hết cần thí điểm TOD tại các ga tiềm năng để vừa triển khai vừa rút kinh nghiệm; tiếp theo là gắn kết chặt chẽ việc xây dựng metro với phát triển TOD nhằm đảm bảo tính đồng bộ; đồng thời xây dựng công thức riêng phù hợp điều kiện địa phương; và cuối cùng là cập nhật khung pháp lý, loại bỏ các quy định lạc hậu để tạo hành lang thuận lợi cho mô hình này phát triển.
