ĐBQH: Cơ chế kiểm soát hàng giả còn nhiều chồng chéo, người dân phát hiện hàng giả không biết kêu ai

Sáng 21/8, tại phiên giải trình về việc thực hiện chính sách phòng chống thực phẩm giả, thuốc giả do Ủy ban Văn hóa - Xã hội tổ chức, Phó chủ nhiệm Ủy ban Tạ Văn Hạ mang đến một hộp sữa non dành cho trẻ em, cho biết đây là sản phẩm nghi giả và dễ dàng mua ngoài thị trường.

Theo quan điểm của ông Hạ, hiện nay, tình trạng sản phẩm có bao bì tinh vi, nhãn mác đầy đủ, tem chống giả, nhưng khi quét mã vạch không có thông tin, địa chỉ đơn vị phân phối hoặc nhà sản xuất không liên hệ được.

Vị Đại biểu Quốc hội khẳng định hầu hết người tiêu dùng khó phân biệt hàng thật, hàng giả bằng mắt thường, trong khi thuốc và thực phẩm giả ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe, tính mạng nhân dân.

Phó chủ nhiệm Ủy ban Tạ Văn Hạ.

Ông đề nghị Bộ Công Thương làm rõ nếu sản phẩm này là giả thì cơ quan nào chịu trách nhiệm chính. Ông cũng chỉ ra cơ chế phối hợp hiện nay còn lỏng lẻo, thanh tra, kiểm tra, giám sát chưa chặt, mức xử phạt chưa đủ răn đe: "Một hộp sữa giả bán 500.000-800.000 đồng trong khi mức phạt sản xuất hàng giả chỉ 100 triệu, buôn bán hàng giả là 70 triệu đồng".

Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa - Xã hội Nguyễn Đắc Vinh đồng tình rằng quy định quản lý còn nhiều bất cập, thiếu hiệu quả. Ông nêu thực tế khi người dân phát hiện sản phẩm nghi giả như hộp sữa có tem, mã vạch sai thì không biết báo cho ai, cơ quan nào xử lý và xử lý bằng cách nào.

Bộ trưởng Y tế Đào Hồng Lan thừa nhận Luật An toàn thực phẩm 2010 và Nghị định 15/2018 không còn phù hợp với tình hình hiện nay, khi thực phẩm giả ngày càng phức tạp.

Nguyên nhân là hệ thống pháp luật còn thiếu đồng bộ, nhất là trong kiểm soát chất lượng thực phẩm chức năng. Các khoảng trống bao gồm việc thiếu quy định tạm dừng tiếp nhận hồ sơ đăng ký khi có vi phạm, cơ chế thu hồi giấy chứng nhận đã cấp, hay quy định cụ thể về chỉ định, tự công bố của cơ quan kiểm nghiệm.

Theo Bộ trưởng, hệ thống cơ sở dữ liệu quản lý sản xuất thực phẩm còn thiếu, quy định về quyền và nghĩa vụ của tổ chức, cá nhân tự công bố sản phẩm chưa chặt chẽ. "Mọi kẽ hở pháp lý đều có thể bị lợi dụng nếu doanh nghiệp thiếu đạo đức kinh doanh", bà nhấn mạnh.

Về mô hình quản lý "một đầu mối", Bộ trưởng cho biết Bộ Y tế là cơ quan đầu mối tham mưu chính sách, nhưng việc triển khai hiện vẫn phân theo ngành hàng, với sự tham gia của Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cùng chính quyền địa phương. Chỉ thị 17 của Ban Bí thư giao Bộ Nội vụ chủ trì kiện toàn, Bộ Y tế sẽ tham mưu cơ chế dựa trên kinh nghiệm thí điểm tại TP HCM, Đà Nẵng, Bắc Ninh.

Công tác kiểm soát hiện có sự tham gia của các Bộ Y tế, Công an, Công Thương, Văn hóa Thể thao và Du lịch; cơ chế phối hợp sẽ được quy định rõ hơn trong quá trình sửa đổi Luật An toàn thực phẩm và Nghị định 15. Việc phân định thẩm quyền quản lý cho chính quyền địa phương sẽ theo nguyên tắc chung, giao UBND cấp tỉnh quyết định.

Bộ trưởng cảnh báo tình trạng người dân tự ý mua thuốc không qua bác sĩ, dẫn tới lạm dụng và kháng kháng sinh. Nguyên nhân một phần từ cách truyền thông sai lệch của doanh nghiệp dược. "Bộ Y tế đang xem xét thay đổi cách quảng cáo, siết chặt quy định trong Nghị định 15 và Luật An toàn thực phẩm về nội dung, hình thức, đặc biệt là việc sử dụng người không có chuyên môn", bà nói.

Bộ Y tế đã tổng kết 15 năm thi hành Luật An toàn thực phẩm, đang hoàn thiện hồ sơ để trình Chính phủ, dự kiến trình Quốc hội sửa đổi vào năm 2026. Riêng Nghị định 15 sẽ được sửa đổi sớm để trình Chính phủ ban hành.

Đại biểu Nguyễn Anh Trí, nguyên Viện trưởng Huyết học Truyền máu Trung ương, cho rằng cần định nghĩa lại hàng giả. Ông dẫn Nghị định 98/2020 quy định sản phẩm không đạt 70% chất lượng là hàng giả, và cho rằng chưa thỏa đáng: "Hàng giả phải là giả về bản chất, còn không đạt hàm lượng thì là kém chất lượng, chứ không phải giả". Ông đề nghị Bộ Công Thương rà soát, sửa đổi Nghị định 98; Bộ Y tế nghiên cứu bổ sung khái niệm thực phẩm giả trong Luật An toàn thực phẩm.

Thứ trưởng Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân giải thích Nghị định 98 đã quy định hàng giả bao gồm cả bao bì giả, không chỉ giới hạn ở chất lượng. Mức 70% là con số ước lệ dựa trên thông lệ quốc tế. Ông cho biết Bộ sẽ nghiên cứu bổ sung để khái niệm hàng giả rõ ràng hơn, phù hợp từng ngành, mặt hàng và quy định pháp luật.

Ông cũng đồng tình với đề xuất Bộ Y tế bổ sung định nghĩa "thực phẩm giả" vào luật. Tuy nhiên, bản chất hàng giả liên quan đến chất lượng, an toàn và sở hữu trí tuệ, nên việc đặt khái niệm này vào luật nào, như Luật Thương mại điện tử hay Luật An toàn thực phẩm, vẫn cần được cân nhắc.