Điều thú vị ít biết về lục địa thứ 8 của Trái Đất: Rộng gấp 16 lần lãnh thổ Việt Nam, 94% diện tích chìm sâu dưới biển

Sau nhiều thập kỷ chỉ xuất hiện qua những manh mối rời rạc, giới khoa học cuối cùng đã xác nhận Zealandia là lục địa thứ 8 của Trái Đất, với khoảng 94% diện tích chìm sâu dưới hàng nghìn mét nước biển. Phát hiện này là kết quả của quá trình thu thập dữ liệu kéo dài nhiều thập kỷ, bao gồm mẫu đá, trầm tích, bản đồ trọng lực và địa hình đáy biển.

Lịch sử phát hiện Zealandia bắt đầu từ năm 1642, khi nhà thám hiểm Abel Tasman tìm kiếm Terra Australis - “lục địa phương Nam” vô tình đi qua khu vực thềm lục địa chìm này.

Cuối thế kỷ 19, nhà tự nhiên học Scotland James Hector nhận định New Zealand là phần nổi còn lại của một lục địa đã chìm, nhưng phát hiện này gần như bị lãng quên gần 100 năm. Thuật ngữ “Zealandia” được nhà địa vật lý Mỹ Bruce Luyendyk đề xuất năm 1995, mở đường cho các nghiên cứu quy mô lớn hơn.

Năm 2017, nhóm chuyên gia địa chất thuộc GNS Science, Viện Nghiên cứu Hoàng gia New Zealand, công bố nghiên cứu trên tạp chí GSA Today, khẳng định Zealandia là một lục địa hoàn chỉnh, sở hữu cấu trúc vỏ lục địa và lịch sử địa chất rõ ràng.

Với diện tích gần 5,5 triệu km², Zealandia lớn hơn Ấn Độ và bằng 2/3 diện tích Australia, gấp khoảng 16,6 lần diện tích lãnh thổ Việt Nam. Vỏ lục địa Zealandia có độ dày khoảng 20 km, trong khi các lục địa khác dày 30-45 km, giải thích lý do phần lớn Zealandia bị nhấn chìm sau khi tách khỏi siêu lục địa Gondwana khoảng 83 triệu năm trước.

Các nghiên cứu địa chất cho thấy Zealandia chìm xuống khi Gondwana tách rời, trong quá trình hai mảng vỏ Trái Đất chồng lên nhau, một phần lục địa bị kéo chìm xuống lớp phủ. Dị thường từ trường ở khu vực này không liên quan tới sự kiện hút chìm mà hình thành từ sự kéo giãn giữa các phần khác nhau của Gondwana, tạo nên đáy biển bao quanh Zealandia.

Quá trình kéo giãn lớp vỏ cực mỏng này được xác định qua bằng chứng hướng kéo giãn chênh lệch tới 65 độ từ 100 đến 80 triệu năm trước.

Zealandia từng có phần nổi trên mặt nước, được chứng minh qua vi hóa thạch, phấn hoa và dấu tích môi trường biển nông trong các lõi trầm tích sâu hơn 1.250 m do Chương trình Khám phá Đại dương Quốc tế (IODP) thu thập năm 2017. Hóa thạch khủng long, gồm sauropod và ankylosaur, được tìm thấy tại New Zealand và quần đảo Chatham, cho thấy ít nhất một phần Zealandia vẫn nổi trên mực nước biển sau khi tách khỏi Gondwana.

Thời điểm toàn bộ lục địa chìm vẫn chưa được xác định chính xác; một số nhà khoa học ước đoán khoảng 25 triệu năm trước, trong khi các phần như New Zealand nổi lên trở lại nhờ hoạt động kiến tạo. Các nhà nghiên cứu, trong đó có Andy Tulloch tại Viện Địa chất học và Khoa học hạt nhân GNS đã phân tích mẫu đá từ nhiều địa điểm khoan thám hiểm và các đỉnh lộ ra ở phía nam Zealandia, như đảo Chatham và Antipodes.

Kết quả phân tích địa hóa học và đồng vị của các mẫu, cùng bằng chứng địa chất khác, cho thấy rìa Zealandia từng bị hút chìm khoảng 250 triệu năm trước, khu vực hiện nay là cao nguyên Campbell ven bờ phía tây New Zealand. Sự tách rời của Zealandia khỏi Tây Nam Cực vào khoảng cuối kỷ Phấn Trắng, 78 triệu năm trước, đã hình thành biển Tasman và Thái Bình Dương như ngày nay.

Hiện nay, Zealandia được coi là một lục địa chìm, với phần nổi bao gồm New Zealand và các đảo xung quanh. Phát hiện này mở ra cơ hội phân tích chi tiết hơn về sự kéo giãn và biến dạng bất thường của lớp vỏ Trái Đất, đồng thời góp phần làm sáng tỏ lịch sử địa chất và sinh thái của khu vực Nam Thái Bình Dương.