Gia đình duy nhất Việt Nam có tới 3 người được lấy tên đặt cho tên đường ở Thủ đô: Đều là những nhân vật tài năng của đất nước, thế hệ kế cận làm Thiếu tướng, Giáo sư, Tiến sĩ
Đằng sau những con đường, tuyến phố là những cuộc đời đầy tài năng, một nhân cách lớn và một gia đình tri thức.
Tại Hà Nội, những con đường mang tên Hoàng Đạo Thành, Hoàng Đạo Thúy và Tạ Quang Bửu đã trở thành biểu tượng quen thuộc, gắn bó với đời sống người dân Thủ đô. Ít ai biết rằng, đằng sau những tuyến phố này là câu chuyện về một gia đình trí thức độc đáo, nơi ba nhân vật kiệt xuất đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử, văn hóa và khoa học Việt Nam. Không chỉ vậy, các thế hệ kế cận của gia đình này tiếp tục tỏa sáng với những thành tựu nổi bật, từ Thiếu tướng đến Giáo sư, Tiến sĩ, khẳng định truyền thống học thuật và cống hiến cho đất nước.
Hoàng Đạo Thành – Nhà sử học tiên phong và chí sĩ yêu nước
Con đường Hoàng Đạo Thành, dài 470m, rộng 7,5m, thuộc quận Thanh Xuân, nối từ đường Kim Giang tới khu tập thể Kim Giang, được đặt theo tên nhà sử học, chí sĩ Hoàng Đạo Thành (1830–1908). Ông sinh tại làng Kim Lũ (nay thuộc quận Hoàng Mai), nổi tiếng thông minh từ nhỏ, đỗ cử nhân năm 1884 và từng làm giáo thụ, quyền tri phủ tại nhiều địa phương. Tuy nhiên, ông từ quan để về quê dạy học và tích cực tham gia phong trào Duy Tân, thể hiện tinh thần yêu nước mãnh liệt.
Góc phố Hoàng Đạo Thành. Ảnh: Internet
Di sản của ông gồm nhiều tác phẩm giá trị như Đại Nam hành nghĩa liệt nữ truyện, Việt sử tứ tự, đặc biệt là Việt sử tân ước – bộ sử mang tư tưởng tiến bộ, ca ngợi nhà Tây Sơn và khai thác sâu sắc văn hóa dân gian. Gia đình ông có nhiều người nổi bật: con trai út là Hoàng Đạo Thúy – nhà cách mạng và học giả uy tín; con gái Hoàng Thị Uyên (bà Cả Mọc) là người sáng lập cơ sở nuôi trẻ miễn phí đầu tiên ở Hà Nội; con trai cả Hoàng Đạo Phương là cử nhân và thương gia giàu có.
Hoàng Đạo Thúy – Người thầy lớn của quân đội và văn hóa
Phố Hoàng Đạo Thúy dài 1.100m, rộng 40m, kéo dài từ đường Lê Văn Lương đến đường Trần Duy Hưng, qua khu đô thị Trung Hòa – Nhân Chính, vinh danh Hoàng Đạo Thúy (1900–1994) – nhà văn hóa, nhà giáo dục và tướng lĩnh quân đội. Là con út của Hoàng Đạo Thành, ông gia nhập quân đội ở tuổi 45, đảm nhiệm nhiều vị trí trọng yếu như Giám đốc Trường Võ bị Trần Quốc Tuấn, Cục trưởng Cục Công binh, Cục trưởng Cục Quân huấn và Tổng thư ký Ban Thi đua Trung ương.
Ông được xem là người đặt nền móng cho ngành thông tin liên lạc quân đội, được mệnh danh là “anh cả của Bộ đội Thông tin”. Ngoài ra, Hoàng Đạo Thúy còn là học giả uyên bác, với các nghiên cứu sâu sắc về lịch sử, văn hóa Hà Nội, được mệnh danh là “nhà Hà Nội học” tiêu biểu. Ông cũng là người sáng lập phong trào Hướng đạo Việt Nam vào năm 1929, đào tạo nhiều trí thức trẻ, trong đó có Tạ Quang Bửu sau này trở thành nhà khoa học lớn.
Tạ Quang Bửu – Cầu nối trí tuệ Việt Nam với thế giới
Phố Tạ Quang Bửu, gần khu vực Đại học Bách khoa Hà Nội (quận Đống Đa), được đặt theo tên Giáo sư Tạ Quang Bửu (1910–1986) – nhà khoa học lỗi lạc, con rể của Hoàng Đạo Thúy. Sinh ra tại Nam Đàn, Nghệ An, trong một gia đình nho học, ông nổi tiếng học giỏi từ nhỏ, đỗ đầu các kỳ thi tú tài và giành học bổng du học Pháp. Ông học tại Đại học Sorbonne, Bordeaux và Oxford, rồi trở về nước giảng dạy và dấn thân vào hoạt động cách mạng.
Tạ Quang Bửu là một trí thức toàn diện, thông thạo nhiều lĩnh vực từ toán, lý, hóa đến triết học, sinh học và môi trường. Ông từng giữ cương vị Hiệu trưởng đầu tiên của Đại học Bách khoa Hà Nội (1956–1961), Bộ trưởng đầu tiên của Bộ Đại học và Trung học chuyên nghiệp (1965–1976), và từng làm Thứ trưởng, Bộ trưởng Bộ Quốc phòng. Ông đóng vai trò quan trọng trong việc chế tạo vũ khí kháng chiến chống Pháp, là người đại diện Việt Nam ký Hiệp định Genève năm 1954 và góp công lớn trong việc đưa hàng ngàn học sinh, sinh viên đi du học, đặt nền tảng cho lực lượng khoa học – kỹ thuật nước nhà.
GS Tạ Quang Bửu và vợ. Ảnh: Internet
Truyền thống trí thức và phụng sự đất nước của dòng họ Hoàng được tiếp nối qua nhiều thế hệ. Ông Hoàng Đạo Thúy có 10 người con, trong đó 7 người còn sống đều có sự nghiệp đáng nể. Tiêu biểu là Giáo sư, Tiến sĩ Hoàng Đạo Kính và Hoàng Đạo Cung – những tên tuổi lớn trong lĩnh vực kiến trúc. Thế hệ cháu nội, như Hoàng Đạo Cương, hiện là Thứ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch từ năm 2020. Trong khi đó, con trai ông Tạ Quang Bửu – Thiếu tướng Tạ Quang Chính đã nối gót cha với những đóng góp quan trọng trong Quân đội Nhân dân Việt Nam.
Gia đình cụ Hoàng Đạo Thành là biểu tượng về sức mạnh của truyền thống học thuật và tinh thần cống hiến không ngừng nghỉ. Những con phố mang tên họ không chỉ là phần ký ức lịch sử, mà còn là lời nhắc nhở về một di sản tinh thần to lớn, tiếp tục soi sáng con đường phát triển của đất nước hôm nay.
Nguồn: Tổng hợp
