Nga – Ukraine, Biển Đỏ và Mỹ: Bộ ba biến số thay đổi cục diện vận tải dầu khí toàn cầu

Thị trường vận tải dầu khí thế giới chưa bao giờ phải đối mặt với những thách thức phức tạp đến như vậy. Khi chiến sự Nga-Ukraine bùng nổ vào năm 2022, dòng chảy thương mại dầu thô đã ngay lập tức thay đổi. Nga bị chặn đường xuất khẩu sang châu Âu, buộc phải chuyển hướng dầu thô sang châu Á. Đến cuối năm 2023, căng thẳng tại Biển Đỏ bùng phát, làm gián đoạn tuyến vận tải huyết mạch qua kênh đào Suez, đẩy chi phí vận tải dầu lên cao. Trong khi đó, Mỹ với chính sách đẩy mạnh xuất khẩu dầu đá phiến đã làm thay đổi đáng kể nguồn cung dầu cho châu Á, phá vỡ thế thống trị của Trung Đông trên thị trường này.

Tất cả những yếu tố này đang kết hợp lại, tạo nên một cơn sóng thần ảnh hưởng đến giá cước vận tải, nhu cầu tấn-dặm, cân bằng cung – cầu và lợi nhuận của các công ty vận tải dầu khí. Đây không chỉ là một giai đoạn biến động tạm thời, mà có thể sẽ tái định hình thị trường dầu khí toàn cầu trong nhiều năm tới.

Nga – Ukraine: Sự dịch chuyển mạnh mẽ của dòng chảy dầu thô

Trước khi cuộc chiến Nga-Ukraine diễn ra, châu Âu nhập khẩu khoảng 2,5 triệu thùng dầu/ngày từ Nga, chủ yếu thông qua đường ống và các tuyến hàng hải ngắn. Tuy nhiên, các lệnh trừng phạt của EU và G7 vào năm 2022 đã thay đổi hoàn toàn bức tranh này, khiến Nga phải chuyển hướng xuất khẩu dầu sang châu Á, đặc biệt là Trung Quốc và Ấn Độ.

Theo báo cáo từ Công ty Cổ phần Chứng khoán Vietcap, việc Nga buộc phải thay đổi tuyến xuất khẩu đã kéo dài quãng đường vận chuyển dầu thô từ nước này đến châu Á thêm 40 – 50% so với trước đây. Điều này dẫn đến nhu cầu vận tải dầu thô tăng mạnh, đặc biệt là với các tàu cỡ lớn như VLCC (Very Large Crude Carrier), loại tàu có thể chở hơn 2 triệu thùng dầu mỗi chuyến.

Không chỉ vậy, số lượng các tàu chở dầu "bóng tối" – những tàu chuyên chở dầu không rõ nguồn gốc, không tuân thủ lệnh trừng phạt – đã tăng gấp đôi kể từ năm 2022. Theo Vietcap, hạm đội này đang hoạt động rầm rộ, với hơn 600 tàu chở dầu đã được mua lại hoặc cải tạo để tiếp tục vận chuyển dầu Nga. Điều này khiến thị trường vận tải dầu trở nên phức tạp hơn, với sự chênh lệch lớn giữa giá cước tàu chính thống và tàu "bóng tối".

Ngoài ra, chỉ số giá cước thuê tàu chở dầu thô (BDTI) trong năm 2024 đã giảm nhẹ 5% YoY, nhưng vẫn cao hơn 1,7 lần so với trước khi cuộc chiến xảy ra. Trong khi đó, chỉ số giá cước thuê tàu chở sản phẩm dầu (BCTI) đã tăng 2% YoY, phản ánh nhu cầu mạnh mẽ đối với vận tải dầu thô trên các tuyến đường dài.

Diễn biến chỉ số DBTI và BCTI. Nguồn: Bloomberg, Vietcap.

Biển Đỏ: “Điểm nghẽn” quan trọng của chuỗi vận tải dầu khí toàn cầu

Kênh đào Suez – tuyến đường kết nối Trung Đông với châu Âu và Bắc Mỹ – chiếm khoảng 13% lượng dầu thô và sản phẩm dầu được vận chuyển bằng đường biển. Tuy nhiên, từ cuối năm 2023, căng thẳng tại Biển Đỏ đã làm gián đoạn tuyến vận tải này, buộc nhiều hãng vận tải dầu phải tìm giải pháp thay thế.

Theo Vietcap, để né tránh khu vực nguy hiểm, nhiều tàu đã phải chuyển hướng qua Mũi Hảo Vọng (Nam Phi), kéo dài hành trình từ Trung Đông đến châu Âu thêm 10 – 14 ngày. Điều này không chỉ làm tăng chi phí nhiên liệu lên 20 – 30%, mà còn khiến hiệu suất khai thác đội tàu giảm mạnh.

Sự gián đoạn tại Biển Đỏ cũng đã đẩy giá cước vận tải lên cao. Giá thuê tàu Handymax – loại tàu chuyên chở hóa chất và sản phẩm dầu – đã tăng 11% YoY trong năm 2024. Dự báo của BIMCO cho thấy nếu căng thẳng vẫn tiếp diễn đến năm 2025, nhu cầu tấn-dặm vận tải dầu thô toàn cầu có thể tăng 3,5%, trong khi nguồn cung tàu chở dầu chỉ tăng 1,3%, dẫn đến mất cân bằng nghiêm trọng giữa cung và cầu.

Tổng hợp giá cước thuê tàu chở dầu trong quý 4/2024 và năm 2024. Nguồn: Alibra, Bloomberg, Vietcap.

Hệ quả là các công ty vận tải dầu khí phải tính toán lại chiến lược vận hành, trong khi người tiêu dùng đối mặt với nguy cơ giá năng lượng tiếp tục leo thang.

Mỹ: Xuất khẩu dầu đá phiến và sự trỗi dậy của một thế lực mới

Không giống như Nga hay Trung Đông, Mỹ đang tận dụng tối đa cơ hội từ biến động thị trường để mở rộng ảnh hưởng của mình trong lĩnh vực dầu khí. Với sản lượng dầu đá phiến tăng mạnh, Mỹ đang dần trở thành nhà cung cấp dầu thô lớn nhất thế giới, đặc biệt là đối với các quốc gia châu Á.

Theo Vietcap, Mỹ đã tăng xuất khẩu dầu thô trung bình 1,5 – 2 triệu thùng/ngày từ năm 2022 đến 2024, khiến nước này trở thành một trong những nguồn cung dầu quan trọng nhất cho Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc. Các chuyến hàng này chủ yếu được vận chuyển bằng các tàu VLCC, giúp tối ưu hóa chi phí vận tải.

BIMCO dự báo rằng nhu cầu tấn-dặm đối với các tàu chở dầu từ Mỹ sẽ tăng 2,8% YoY trong năm 2025, tạo áp lực lớn lên giá cước vận tải trên các tuyến đường dài. Việc Mỹ gia tăng xuất khẩu dầu cũng đang dần làm giảm sự phụ thuộc của châu Á vào nguồn cung từ Trung Đông, thay đổi cục diện thương mại năng lượng toàn cầu.

Triển vọng thị trường vận tải dầu khí toàn cầu

Tất cả các biến động địa chính trị này đang khiến giá cước thuê tàu chở dầu duy trì ở mức cao kỷ lục. Theo Vietcap, giá cước thuê tàu Aframax tăng 3%, tàu MR tăng 4% và tàu Handymax tăng 11% trong năm 2024.

Trong năm 2025, giá cước thuê tàu chở dầu thô dự kiến sẽ tăng 2% YoY, trong khi giá cước tàu chở sản phẩm dầu có thể giảm 2% YoY do nguồn cung tàu bắt đầu phục hồi. Tuy nhiên, với việc nguồn cung tàu chở dầu chỉ tăng 1,3%, trong khi nhu cầu tấn-dặm có thể tăng 3,5%, thị trường vận tải dầu khí vẫn sẽ tiếp tục đối mặt với tình trạng mất cân bằng cung – cầu.

Điều này đồng nghĩa với việc chi phí vận tải dầu mỏ toàn cầu sẽ tiếp tục đắt đỏ hơn, ảnh hưởng trực tiếp đến giá nhiên liệu và lạm phát tại nhiều quốc gia. Thị trường vận tải dầu khí sẽ tiếp tục là tâm điểm của những biến động lớn, với cả cơ hội tăng trưởng mạnh mẽ và rủi ro địa chính trị tiềm ẩn.

>> Cắt giảm 20% quy định kinh doanh: Vì sao doanh nghiệp vẫn chưa hài lòng?