Ông Trump chào bán 600 triệu tấn than, chuyên gia trong ngành lo bị ế

Các đợt bán này là một phần nổi bật trong tham vọng của Tổng thống Donald Trump nhằm cổ vũ các công ty khai thác nhiều than hơn từ đất công để đốt điện. Tuy nhiên hiện đa số nhà máy nhiệt điện dùng than mà các mỏ này phục vụ đã lên kế hoạch ngừng đốt than hoàn toàn trong vòng 10 năm tới, theo phân tích dữ liệu của Associated Press.

Ba mỏ khác dự kiến mở rộng hoặc được cấp phép mới dưới thời ông Trump cũng đối mặt với nhu cầu thu hẹp khi các nhà máy điện sử dụng ngày càng ít than hoặc có trường hợp đóng cửa, theo dữ liệu của Cơ quan Thông tin Năng lượng Hoa Kỳ và tổ chức Global Energy Monitor.

Những thực tế thị trường này đặt ra một câu hỏi cơ bản về nỗ lực tái sinh một ngành công nghiệp gây ô nhiễm nặng đã trong xu hướng suy giảm lâu dài: Ai sẽ mua hết số than khổng lồ đó?

Đẩy nhanh phê duyệt dự án

Các phiên đấu giá cho các hợp đồng khai thác mới tại Montana và Wyoming sẽ diễn ra ở Bồn địa Powder River (nơi có trữ lượng than sản xuất lớn nhất ở Hoa Kỳ).

Các quan chức cho biết họ sẽ tiến hành dù trong bối cảnh chính phủ đóng cửa. Chính quyền đã miễn trừ cho những nhân viên xử lý cấp phép và hợp đồng dầu khí/khí đốt/than khỏi lệnh nghỉ không lương.

Năm ngoái, dưới thời Tổng thống Joe Biden, chính quyền đã hành động để ngăn chặn các hợp đồng khai thác than mới tại khu vực, viện dẫn tác động đến biến đổi khí hậu. Đốt số than từ hai hợp đồng sắp bán ra sẽ sinh ra hơn 1 tỷ tấn khí CO₂, theo công thức của Bộ Năng lượng.

Ông Trump từng bác bỏ biến đổi khí hậu là “một trò bịp” trong bài phát biểu trước Đại Hội Đồng Liên Hợp Quốc ngày 23/9, trái ngược với quan điểm của cộng đồng khoa học. Ông ca ngợi than là “đẹp đẽ” và khoe khoang về nguồn tài nguyên dồi dào của Mỹ, đồng thời chỉ trích năng lượng mặt trời và gió. Các quan chức cho biết chính quyền đang hủy 8 tỷ USD tài trợ cho các dự án năng lượng sạch tại 16 bang do Thượng nghị sĩ Kamala Harris (ứng viên đảng Dân chủ trong cuộc bầu cử 2024) giành được.

Thực hiện theo sắc lệnh của ông Trump ngay trong ngày đầu nhậm chức, các hợp đồng khai thác than bị đình trệ hoặc treo lơ đã được tái kích hoạt và phê duyệt nhanh chóng, trong đó việc xem xét lượng phát thải khí nhà kính bị loại ra ngoài cân nhắc. Các quan chức chính quyền đã thúc đẩy mở rộng mỏ than và cấp phép mới tại Utah, Bắc Dakota, Tennessee và Alabama, bên cạnh Montana và Wyoming.

Theo Bộ Nội vụ, hơn 20.000 dặm vuông (52.000 km²) đất công sẽ được mở ra để khai thác (lớn hơn cả diện tích bang New Hampshire và Vermont cộng lại). Ông Doug Burgum, Bộ trưởng Nội vụ, tuyên bố: “Chúng tôi đang đưa thợ mỏ Mỹ trở lại làm việc” và cho rằng sẽ có “đường cầu” điện đang vươn lên.

Chính quyền cũng cắt giảm mạnh mức thuế bản quyền đối với than khai thác từ đất công, ra lệnh yêu cầu một nhà máy nhiệt điện than tại bang Michigan tiếp tục hoạt động sau thời hạn dự kiến đóng cửa, và cam kết chi 625 triệu USD để tái khởi động hoặc nâng cấp hiện đại hóa các nhà máy nhiệt điện than trong bối cảnh nhu cầu điện năng gia tăng do sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo (AI) và các trung tâm dữ liệu.

Nhu cầu than sụt giảm

Phân tích cho thấy các nhà máy mà các mỏ đất công phục vụ đang giảm lượng than tiêu thụ, phản ánh xu hướng suy giảm ngành than bắt đầu từ năm 2007.

Nhiều chuyên gia năng lượng và kinh tế đều không bất ngờ. Họ đặt nghi vấn liệu than có thể từng lấy lại vị thế dẫn đầu trong ngành điện hay không. Các quan chức Bộ Nội vụ chưa đáp về triển vọng cầu than từ đất công.

Tuy nhiên, sẽ cần thời gian để các dự án khí đốt mới và năng lượng tái tạo (mặt trời, gió) vận hành, điều này có thể tạo cú hích tạm thời cho than, theo ông Umed Paliwal, chuyên gia thị trường điện thuộc Đại học California, Berkeley:

“Cuối cùng than sẽ bị loại khỏi thị trường. Kinh tế sẽ nghiền nát sản xuất điện than theo thời gian”.

Trong các hợp đồng sắp đấu giá, có một bên là công ty thuộc bản địa Navajo - Navajo Transitional Energy Co. (NTEC) - từng mua nhiều mỏ lớn trong Bồn địa Powder River qua đấu giá phá sản năm 2019. Các mỏ này cung cấp cho 34 nhà máy điện ở 19 bang. NTEC cho biết 21 trong số đó sẽ ngừng đốt than trong thập kỷ tới, trong đó bao gồm cả 5 nhà máy dùng than từ mỏ Spring Creek ở Montana.

Trong tài liệu gửi cơ quan liên bang, NTEC ước tính giá thị trường hợp lý của 167 triệu tấn than liên kết với mỏ Spring Creek chỉ hơn 126.000 USD (chưa tới một phần mười xu Mỹ mỗi tấn). Trong khi đó, phiên đấu giá quy mô tương đương năm 2013 với cùng 167 triệu tấn kiếm được giá thầu 35 triệu USD, nhưng bị chính phủ bác vì “quá thấp”. NTEC lập luận rằng giá thấp được hỗ trợ bởi các đánh giá chính phủ trước đây dự báo ít người mua than hơn. Họ cũng nhấn mạnh rằng người đóng thuế sẽ vẫn hưởng lợi từ các khoản tiền bản quyền nếu các hợp đồng khai thác được thực hiện.

Tại trung Wyoming, chính phủ sẽ bán 440 triệu tấn than cạnh mỏ Antelope của NTEC. Trong 29 nhà máy được mỏ này phục vụ, hơn một nửa sẽ ngừng đốt than trước năm 2035 (ví dụ như nhà máy Rawhide ở bắc Colorado, dự kiến bỏ than năm 2029 nhưng vẫn tiếp tục phát điện bằng khí đốt và 30 MW điện mặt trời).

Nhà máy già cỗi và sự bi quan thực tế

Công ty than lớn nhất Hoa Kỳ là Peabody Energy tỏ ra lạc quan hơn. Trong một cuộc gọi với nhà phân tích, Peabody cho rằng do các nhà máy mới (hạt nhân, khí đốt) cần nhiều năm mới xây xong, nên nhu cầu than có thể tăng thêm 250 triệu tấn mỗi năm, tức cao hơn khoảng 50% so với sản lượng hiện tại. Dự báo này dựa trên giả định các nhà máy tồn tại có thể đốt nhiều than hơn (tăng công suất). Nhưng hiện mức công suất khả dụng đã giảm khoảng một nửa so với trước đây.

Ông James Grech, Chủ tịch Peabody, khẳng định: “Than Mỹ rõ ràng đang trở lại”. Nhưng thực tế là không có nhà máy nhiệt điện quy mô lớn nào được xây dựng tại Hoa Kỳ kể từ năm 2013, và hầu hết nhà máy hiện hữu đã vận hành trên 40 năm. Việc cấp vốn từ chính quyền để cải tạo nhà máy cũ khó “cứu vãn” nhiều khi chỉ một bộ phận lò hơi cũng có thể tiêu tốn 25 triệu USD để thay. Theo ông Nikhil Kumar, từ nhóm tư vấn GridLab: “Tôi không thấy cách nào để tiêu thụ hết đống than mà họ đang đưa ra”.

Theo AP