Báo động hàng loạt nhà máy ô tô có thể đóng cửa vì 'cú sốc Trung Quốc', chuyện gì xảy ra?
Hiện nay, Trung Quốc kiểm soát khoảng 70% nguồn khai thác đất hiếm toàn cầu. Tuy nhiên, quyền lực thực sự của nước này nằm ở khâu chế biến: Trung Quốc chiếm tới 90% công suất chế biến toàn cầu và độc quyền tuyệt đối trong xử lý đất hiếm nặng.
Sự thống trị chuỗi cung ứng toàn cầu của Trung Quốc bắt đầu gây tổn hại cho ngành ô tô. Ngày 4/4, Trung Quốc bất ngờ ngừng xuất khẩu một nhóm khoáng sản được gọi là "đất hiếm nặng", khiến toàn ngành công nghiệp ô tô toàn cầu rơi vào trạng thái hoang mang.
Đất hiếm - một nhóm gồm 17 nguyên tố hóa học - đã trở nên không thể thiếu trong vô số ứng dụng, từ máy bay chiến đấu và tàu ngầm, đến điện thoại thông minh và thiết bị gia dụng. Chúng thậm chí còn xuất hiện trong thiết bị thể thao, như vợt tennis và gậy bóng chày.
Chúng cũng là thành phần thiết yếu trong ngành sản xuất ô tô hiện đại. Xe sử dụng động cơ đốt trong cần đất hiếm cho bộ lọc khí thải, trong khi xe điện thì dùng đất hiếm trong động cơ và pin.
“Đất hiếm thực sự rất quan trọng – và không chỉ với xe điện. Chúng có mặt trong dây an toàn, vô lăng và nhiều bộ phận điện tử khác trong xe. Bạn không thể chế tạo một chiếc ô tô mà không cần đến đất hiếm”, bà Gracelin Baskaran, Giám đốc Chương trình An ninh Khoáng sản Chiến lược tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) nói.
Đất hiếm được chia thành các loại dựa trên trọng lượng nguyên tử: Đất hiếm nhẹ, trung bình và nặng. Trong đó, đất hiếm nhẹ dễ khai thác hơn, còn đất hiếm trung bình và nặng thì gần như do Trung Quốc độc quyền.
Hiện nay, Trung Quốc kiểm soát khoảng 70% nguồn khai thác đất hiếm toàn cầu. Tuy nhiên, quyền lực thực sự của nước này nằm ở khâu chế biến: Trung Quốc chiếm tới 90% công suất chế biến toàn cầu và độc quyền tuyệt đối trong xử lý đất hiếm nặng.
Trên thực tế, cái tên "đất hiếm" có phần gây hiểu lầm – bởi các nguyên tố này không hiếm đến mức khó tìm thấy trong tự nhiên. Điều khiến chúng “hiếm” chính là quy trình tách chiết vô cùng phức tạp và tốn kém – cả về công nghệ lẫn chi phí. Đó chính là lĩnh vực mà Trung Quốc vượt trội hoàn toàn.
Từ ít nhất năm 2023, Trung Quốc đã bắt đầu siết chặt kiểm soát với nhiều loại khoáng sản chiến lược mà họ cung cấp cho thế giới, theo bà Baskaran.
Thế nhưng, quyết định ngày 4/4 vẫn khiến ngành ô tô choáng váng. “Nó đến quá bất ngờ. Không ai có thời gian chuẩn bị. Trong vòng vài tuần, toàn bộ vật liệu còn lại trong chuỗi cung ứng đã bị dùng hết”, ông Dan Hearsch, Giám đốc điều hành tại công ty tư vấn AlixPartners, nói.
Hậu quả xảy ra nhanh chóng: Các nhà sản xuất ô tô châu Âu buộc phải đóng cửa nhà máy, trong khi Ford phải tạm ngưng dây chuyền sản xuất mẫu SUV Explorer nổi tiếng tại Mỹ.
Trong tháng này, Trung Quốc đã bắt đầu cho phép một số công ty cung cấp linh kiện tiếp cận nguồn đất hiếm trở lại. Đồng thời, chính quyền Tổng thống Donald Trump tuyên bố đã đạt được một thỏa thuận nhằm đẩy nhanh việc xuất khẩu đất hiếm và nam châm sang Mỹ.
Tuy vậy, vẫn chưa rõ những thỏa thuận này sẽ duy trì được bao lâu và có thực sự đáng tin cậy hay không.
"Chúng ta vẫn chưa thoát khỏi tình trạng nguy hiểm. Quan hệ Mỹ - Trung vẫn còn nhiều bất ổn, từ các chính sách thuế đến kiểm soát khoáng sản. Chúng ta đã chứng kiến Trung Quốc siết chặt dần trong hai năm qua – và đất hiếm chỉ là động thái mới nhất", bà Baskaran cảnh báo.
Về lâu dài, ngành công nghiệp ô tô có thể tìm kiếm các giải pháp như tái chế, phát triển nguồn cung thay thế hoặc đổi mới công nghệ để giảm sự lệ thuộc vào Trung Quốc. Cuộc khủng hoảng này thậm chí có thể là động lực thúc đẩy ngành tự chủ hơn.
Tuy nhiên, theo ông Hearsch, cuộc khủng hoảng đất hiếm chỉ là một phần trong chuỗi gián đoạn nguồn cung diễn ra trong vài năm gần đây – và tình hình có thể còn tồi tệ hơn. “Hôm nay là đất hiếm. Nhưng ngày mai có thể là một thứ hoàn toàn khác – thứ mà hiện tại chúng ta chưa nghĩ tới, hoặc tưởng như không quan trọng – nhưng rồi sẽ trở thành điểm nghẽn mới của toàn bộ chuỗi cung ứng”, ông nhận định.
Tham khảo CNBC
