Kích hoạt thị trường trái phiếu xanh: 'Phải xây dựng cơ chế phân loại rõ ràng'

Các lô trái phiếu xanh bắt đầu tuân thủ quy định quốc tế

Cùng với những cam kết quốc tế về giảm phát thải carbon và đạt mức phát thải ròng bằng 0, vai trò của trái phiếu xanh trong hoạt động huy động vốn ngày càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết.

Các lô trái phiếu xanh hiện đã bắt đầu tuân thủ các quy định quốc tế.

Theo thống kê mới nhất của FiinGroup, trong giai đoạn 2018 – 2023, thị trường ghi nhận 18 lô trái phiếu xanh tại Việt Nam. Tính trong 11 tháng năm 2024, có 4 giao dịch trái phiếu xanh được phát hành bởi ngân hàng BIDV, Vietcombank, CTCP Đầu tư Phát triển Đa quốc gia (IDI) và Công ty TNHH Nước sạch Hòa Bình – Xuân Mai với tổng giá trị đạt 6,78 nghìn tỷ đồng.

Các lô trái phiếu xanh đã phát hành đều tuân thủ theo chuẩn quốc tế, bao gồm bộ nguyên tắc trái phiếu xanh của ICMA và được xác nhận độc lập bởi các tổ chức xếp hạng tín nhiệm uy tín.

Bên cạnh đó, các lô trái phiếu xanh này đều có kỳ hạn rất dài, thậm chí lên tới 20 năm như trường hợp của Công ty TNHH Nước sạch Hòa Bình – Xuân Mai mới đây.

Một điểm đáng chú ý khác là ngoài việc đánh giá tổ chức phát hành, một số lô trái phiếu xanh đã bắt đầu được xếp hạng tín nhiệm riêng biệt. Điều này không chỉ giúp minh bạch hóa sản phẩm trái phiếu, mà còn mở ra cơ hội để các nhà đầu tư đánh giá chi tiết hơn về chất lượng và tiềm năng của từng lô trái phiếu, thay vì chỉ dựa vào uy tín của tổ chức phát hành.

Về vấn đề này, ông Nguyễn Quang Thuân, Chủ tịch Công ty Cổ phần FiinGroup khẳng định sự xuất hiện của những lô trái phiếu xanh kể trên đã góp phần nâng cao chất lượng hàng hóa trên thị trường trái phiếu doanh nghiệp, từ đó góp phần vào sự phát triển chung của thị trường trái phiếu doanh nghiệp nói riêng và thị trường vốn Việt Nam nói chung.

Tuy nhiên, ông cũng thừa nhận rằng giá trị của các lô trái phiếu xanh được phát hành trong 11 tháng năm 2024 còn rất nhỏ, mới chỉ chiếm 2% tổng giá trị trái phiếu được phát hành trong cùng giai đoạn.

“Đây là con số còn quá khiêm tốn nếu so sánh với một số thị trường trong khu vực. Điều này cho thấy chúng ta vẫn còn nhiều việc cần phải làm đối với trái phiếu xanh”, đại diện FiinGroup cho biết.

>>Đề xuất miễn thuế với thu nhập từ bán tín chỉ carbon, lãi trái phiếu xanh

Phải xây dựng cơ chế ưu đãi

Bà Đinh Thúy Hằng, chuyên viên Nghiên cứu Rủi ro Tín dụng và Tài chính Bền vững cấp cao, Công ty Cổ phần FiinRatings, nhận định: “Đề xuất miễn thuế thu nhập từ lãi và chuyển nhượng trái phiếu xanh là bước đi chiến lược với nhiều tiềm năng kích hoạt sự phát triển mạnh mẽ của thị trường này. Nó cũng cho thấy tín hiệu mạnh mẽ của Chính phủ trong hỗ trợ chiến lược chuyển đổi xanh, thúc đẩy tài chính xanh”.

Theo bà Hằng, về khía cạnh thị trường vốn nói chung và thị trường vốn xanh nói riêng, chính sách này mang lại một số tác động trọng yếu.

Đầu tiên, ưu đãi này giúp gia tăng sức hấp dẫn đầu tư bởi chính sách miễn thuế sẽ trực tiếp nâng cao lợi suất thực tế cho nhà đầu tư, làm tăng tính cạnh tranh so với các kênh đầu tư truyền thống. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh thị trường vốn còn non trẻ và nhà đầu tư còn e ngại với các công cụ tài chính mới.

Tiếp đến là mở rộng cơ sở nhà đầu tư, giúp thu hút thêm các nhà đầu tư cá nhân và tổ chức, từ đó mở rộng và đa dạng hóa nguồn vốn cho các dự án xanh, bền vững, đem lại cơ hội giảm lợi suất và kéo dài kỳ hạn, phục vụ đắc lực cho hoạt động cấu trúc tài chính doanh nghiệp theo hướng bền vững.

Phải xây dựng cơ chế ưu đãi.

Tuy nhiên, bà Hằng cũng chỉ ra rằng, ưu đãi về thuế dành cho nhà đầu tư cá nhân liên quan đến trái phiếu xanh dù có mang lại một số tác động tích cực song vẫn chưa đủ để trở thành “cú hích” cho thị trường này bứt tốc.

Cụ thể, về cơ cấu nhà đầu tư, thị trường trái phiếu doanh nghiệp, đặc biệt là trái phiếu xanh, hiện vẫn chủ yếu do nhà đầu tư tổ chức chi phối. Các nhà đầu tư cá nhân đáp ứng điều kiện theo Nghị định 65/2022 còn rất hạn chế, do vậy việc chỉ tập trung ưu đãi ở phân khúc này sẽ khó mang lại hiệu quả toàn diện. Trong khi đó, nhóm nhà đầu tư tổ chức – nhóm hiện chi phối phần lớn thị trường trái phiếu xanh – lại chưa nhận được nhiều ưu đãi.

“Nếu như cơ chế khuyến khích nằm ở phía nhà đầu tư cá nhân sẽ có tác động cục bộ và hạn chế mang tính thăm dò, thì cơ chế ưu đãi với các doanh nghiệp sẽ có tác động trực tiếp và rộng rãi hơn. Do đó, nếu không có các ưu đãi trực tiếp về thuế hay tài chính, nhiều doanh nghiệp có thể sẽ e ngại và chần chừ trong việc phát hành loại trái phiếu này”, bà Hằng cho hay.

Động lực quan trọng nhất của doanh nghiệp khi triển khai các dự án bền vững, dự án xanh vẫn quy về yếu tố chi phí và hiệu quả kinh doanh. Tại các thị trường có nền tài chính tương đối phát triển, các cơ chế ưu đãi thuế cho đơn vị phát hành đã hình thành và được áp dụng rộng rãi trong nhiều năm qua.

Đơn cử như tại Trung Quốc, các dự án liên quan đến đến Cơ chế Phát triển Sạch (CDM) sẽ được hưởng khoảng thời gian miễn thuế 3 + 3 năm (3 năm miễn thuế và miễn giảm 50% trong 3 năm tiếp theo cho thuế thu nhập doanh nghiệp) tính từ thời điểm bắt đầu bán/xử lý các đơn vị giảm phát thải (CERs) nhằm giúp giảm chi phí khoản đầu tư và tăng tính khả thi về mặt tài chính.

Đối với các nước trong khối ASEAN, Thái Lan ban hành Nghị định Hoàng gia số 760 cho phép các công ty được miễn thuế thu nhập doanh nghiệp trên thu nhập từ kinh doanh, chuyển nhượng Tín chỉ giảm phát thải được chứng nhận (CERs) và mức giảm phát thải đã được xác minh (VERs) trong 3 năm liên tiếp khi đạt được các điều kiện đề ra trong nghị định này. Còn Malaysia miễn thuế chuyển nhượng chứng chỉ carbon lên tới 300.000 ringgit cho các công ty đủ điều kiện với hoạt động chuyển nhượng chứng chỉ diễn ra trên hệ thống Giao dịch Carbon Bursa (BCX).

Quay trở lại với Việt Nam, đại diện FiinRatings cũng nhấn mạnh rằng việc xây dựng các cơ chế ưu đãi không phải là một quá trình đơn giản và cách tiếp cận của Việt Nam còn nhiều thận trọng.

“Các nhà hoạch định chính sách cần cân nhắc kỹ lưỡng để đảm bảo tính đồng bộ, minh bạch và tuân thủ các quy định pháp luật hiện hành. Do đó, cần một lộ trình rõ ràng và từng bước mở rộng các ưu đãi, với sự tham vấn và đánh giá kỹ lưỡng từ các bên liên quan, nhằm phát triển một thị trường trái phiếu xanh bền vững và hiệu quả”, bà Hằng cho hay.

Dù vậy, ưu đãi về thuế, dù cho nhà đầu tư cá nhân hay cho doanh nghiệp phát hành, vẫn là chưa đủ để phát triển thị trường trái phiếu xanh khi thị trường này còn nhiều vướng mắc, nhất là khung pháp lý chưa được hoàn thiện.

Theo bà Hằng, việc khung pháp lý chưa hoàn thiện và chưa đủ cơ chế minh bạch trong quy trình phát hành đang là một trong những rào cản lớn nhất kìm hãm sự phát triển thị trường trái phiếu xanh tại Việt Nam.

Không thể phủ nhận rằng thời gian qua thị trường đã chứng kiến nhiều bước tiến trong việc ban hành các nghị định và quy định liên quan đến trái phiếu xanh nhưng nhiều vướng mắc vẫn chưa được giải quyết.

Trên thực tế, tiêu chuẩn phân loại xanh vẫn chưa được ban hành và áp dụng khiến nhiều nhà đầu tư, cơ quan quản lý và doanh nghiệp là tổ chức phát hành bối rối. Trong khi đó, cơ chế minh bạch thông tin dự án xanh còn hạn chế, dẫn đến lo ngại của nhà đầu tư về tính hiệu quả và bền vững thực sự của các dự án. Mức độ phổ cập chuyên môn và đào tạo nhân sự liên quan đến lĩnh vực này cũng vẫn còn hạn chế.

Đại diện FiinRatings kiến nghị: “Để trái phiếu xanh là một công cụ hấp dẫn với nhà đầu tư, bên cạnh các cơ chế ưu đãi về thuế, tài chính, chúng ta cần lưu ý xây dựng tiêu chí phân loại rõ ràng cho "trái phiếu xanh, xã hội và bền vững". Song song với đó cần thiết lập quy trình đánh giá độc lập và chứng nhận minh bạch dựa trên các tiêu chuẩn và chuẩn mực xác định và hệ thống giám sát hiệu quả bên cạnh cơ chế ưu đãi để tránh trục lợi chính sách”.

Ngoài ra, với công cụ tài chính là trái phiếu, có thể xem xét đến việc áp dụng đồng thời đánh giá xếp hạng tín nhiệm nhằm cung cấp thông tin toàn diện cho nhà đầu tư và các bên liên quan, bà Hằng nói.