World Bank chỉ ra chìa khóa để Việt Nam vượt qua ‘bẫy thu nhập trung bình’

Hội nhập thương mại sâu rộng: Động lực và cơ hội mới

Việt Nam đã đạt được nhiều bước tiến lớn khi tham gia các hiệp định thương mại tự do (FTA), bao phủ gần 90% GDP toàn cầu. Tuy nhiên, chiến lược ký kết các FTA hiện nay vẫn chú trọng bề rộng thay vì chiều sâu. Báo cáo của World Bank chỉ rõ rằng Việt Nam cần giảm các rào cản phi thuế quan, đẩy mạnh tự do hóa thương mại dịch vụ và tăng cường số hóa trong thương mại để tối đa hóa lợi ích. Nếu được thực hiện, các biện pháp này có thể giúp tăng GDP thêm từ 1 đến 2% trong vòng 5 năm tới​.

Tỷ lệ các chỉ số liên quan đến xuất khẩu của Việt Nam so với một số quốc gia trong khu vực. Nguồn: Ngân hàng Thế giới (World Bank).

Tuy nhiên, mức độ tham gia chuỗi giá trị toàn cầu (GVC) của các doanh nghiệp nội địa Việt Nam đã giảm từ 35% năm 2009 xuống còn 18% năm 2023 – một con số đáng báo động. Trong khi đó, Campuchia đạt 31%, Malaysia 19%, cho thấy Việt Nam cần hành động mạnh mẽ hơn để kết nối doanh nghiệp trong nước với chuỗi cung ứng toàn cầu. Các chương trình phát triển nhà cung cấp và cải thiện môi trường kinh doanh là giải pháp thiết thực để tăng cường khả năng tham gia của doanh nghiệp nội địa​.

Tỷ lệ doanh nghiệp Việt Nam kết nối với chuỗi giá trị toàn cầu (GVC) so với các quốc gia khác. Nguồn: Ngân hàng Thế giới (World Bank).

Chuyển đổi mô hình kinh tế: Giá trị cao là mục tiêu

Việt Nam hiện vẫn phụ thuộc lớn vào mô hình xuất khẩu thâm dụng lao động, với tỷ trọng dịch vụ trong tổng kim ngạch xuất khẩu chỉ đạt 12%. Con số này thấp hơn rất nhiều so với Hàn Quốc (25%) và các quốc gia khác trong khu vực. Đặc biệt, trong lĩnh vực chế tạo chế biến, giá trị gia tăng từ dịch vụ chỉ chiếm 7%, so với Mexico là 56%​. Đây là minh chứng cho sự cần thiết phải chuyển đổi mô hình tăng trưởng sang các hoạt động tạo ra giá trị gia tăng cao hơn.

Hàm lượng giá trị gia tăng của dịch vụ trong nước trong xuất khẩu theo lĩnh vực năm 2018. Nguồn: Ngân hàng Thế giới (World Bank).

Việt Nam cần tập trung đẩy mạnh "dịch vụ hóa" trong xuất khẩu, bao gồm tăng cường đầu tư vào nghiên cứu và phát triển (R&D) và đổi mới sáng tạo. Đồng thời, các rào cản thương mại dịch vụ như lưu chuyển dữ liệu qua biên giới và quyền sở hữu trí tuệ cần được loại bỏ để thúc đẩy sự tham gia sâu hơn của Việt Nam trong các chuỗi giá trị toàn cầu.

Nguồn nhân lực kỹ năng cao: Yếu tố quyết định

Chỉ 5% lực lượng lao động trong ngành chế tạo chế biến tại Việt Nam được đánh giá là có kỹ năng cao, và chỉ 10% dân số sở hữu bằng cử nhân. Điều này khiến Việt Nam tụt hậu so với các quốc gia trong khu vực. Đáng chú ý, mức lương dành cho lao động kỹ năng cao trong các ngành công nghệ chế tạo chế biến công nghệ cao đã tăng lên, trong khi lĩnh vực công nghệ thấp lại có xu hướng giảm kể từ năm 2015​.

Mức lương của sinh viên tốt nghiệp đại học trong các lĩnh vực chế tạo chế biến. Ngân hàng Thế giới (World Bank).

Để cải thiện tình hình, Việt Nam cần đẩy mạnh đầu tư vào giáo dục STEM, nâng cao chất lượng đào tạo nghề, và thúc đẩy hợp tác giữa doanh nghiệp và các cơ sở đào tạo. Đồng thời, các chính sách hỗ trợ tài chính cho sinh viên có hoàn cảnh khó khăn cần được mở rộng để đảm bảo mọi người đều có cơ hội tiếp cận giáo dục chất lượng cao. Đây sẽ là nền tảng để nâng cao năng suất lao động và đáp ứng nhu cầu ngày càng lớn về nhân lực kỹ năng cao trong tương lai.

Hướng tới nền kinh tế xanh: Giảm phát thải để phát triển bền vững

Việt Nam là quốc gia có tỷ lệ phát thải CO2 từ xuất khẩu cao nhất khu vực ASEAN, chiếm hơn 36% tổng lượng khí thải quốc gia. Báo cáo của World Bank nhấn mạnh rằng khí thải liên quan đến các ngành chế tạo chế biến đã tăng gấp ba lần tốc độ tăng trưởng GDP trong ba thập kỷ qua. Trong bối cảnh này, việc chuyển đổi sang mô hình sản xuất xanh là yêu cầu tất yếu​.

Để đạt được điều này, Việt Nam cần thực hiện các biện pháp như cải cách giá điện, định giá carbon, và khuyến khích đầu tư vào năng lượng tái tạo. Đồng thời, cần xây dựng các khu công nghiệp bền vững tại các địa phương dễ bị tổn thương bởi ngập lụt ven biển và ven sông, nơi 71% các khu công nghiệp đang tập trung. Các chính sách này không chỉ giúp giảm thiểu rủi ro khí hậu mà còn duy trì năng lực cạnh tranh toàn cầu​.

Hành trình vượt qua "bẫy thu nhập trung bình" của Việt Nam đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa chính phủ, doanh nghiệp và cộng đồng quốc tế. Cải cách mạnh mẽ, đầu tư chiến lược vào công nghệ, giáo dục và phát triển bền vững là những yếu tố then chốt. Việt Nam không chỉ cần hành động ngay bây giờ mà còn cần hành động đúng hướng để tạo nền tảng cho một tương lai thịnh vượng và bền vững.

>> Kinh tế Việt Nam trước 'bàn cờ' Trump 2.0: Đường đua mới với những phép thử lớn