Bộ trưởng GTVT: Có ý kiến sợ đường sắt tốc độ cao chậm tiến độ như metro

Sáng 13/11, Quốc hội thảo luận tại tổ về chủ trương đầu tư dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam.

Bộ trưởng GTVT Nguyễn Văn Thắng cho biết, đường sắt tốc độ cao sẽ chỉ chở hành khách, chưa chở hàng hóa; trong thiết kế, quy hoạch khi cần thiết sẽ chở thêm được hàng hóa.

Theo tính toán, dự kiến năm 2050, nhu cầu vận chuyển hàng hóa trục Bắc - Nam chỉ hơn 18 triệu tấn/năm và đường sắt cũ hoàn toàn đảm đương được. Ngoài ra, còn có hệ thống vận tải đường biển ven bờ và đường bộ. Tất cả các quốc gia có đường sắt cao tốc nhưng vẫn vận chuyển hàng hóa chủ yếu bằng đường biển, đường bộ.

Theo Bộ trưởng, vận tải hàng hóa bằng đường biển ven bờ thì thuận lợi với khối lượng lớn và chi phí rẻ nhất, còn với tuyến ngắn thì đường bộ lại chiếm ưu thế tuyệt đối.

Bộ trưởng dẫn kinh nghiệm ở Nhật Bản có đường sắt cao tốc Shinkansen với tốc độ 300 km/h nhưng chỉ chở hành khách và cũng có đường sắt song song giống Việt Nam để vận tải hàng hóa.

Ở Nhật Bản cách đây 50 năm, thị phần vận tải đường sắt rất cao, chiếm khoảng 30%, nhưng sau đó giảm dần, đến nay chỉ còn khoảng 4-5%. Nhật Bản cũng có đường vận tải biển ven bờ (chiếm 50%) và đường bộ (hơn 40%) với nhiều tiện ích.

Ngoài ra, vận tải bằng đường sắt tốc độ cao thì hàng hóa phải đóng container, vận chuyển, bốc dỡ. Bộ trưởng nhấn mạnh, nếu cần thời gian và tiện lợi thì dùng đường bộ, còn với khối lượng lớn và giá rẻ thì dùng vận tải biển ven bờ.

Bộ trưởng cũng nêu các nước đều e ngại dùng chung giữa hành khách và hàng hóa do rủi ro mất an toàn rất cao, hiệu suất vận tải sẽ bị giảm rất lớn, "họ đều khuyến cáo không nên chạy chung".

Bộ trưởng phân tích, khi vận chuyển hành khách thì mới có tàu cao tốc, còn khi chở hàng thì tốc độ phổ biến 80-100km/h không khác gì hệ thống đường sắt cũ.

Về thời gian đi từ Hà Nội đến TPHCM hết 5,5 giờ, Bộ trưởng cho biết dự kiến có 2 loại tàu: Loại chạy tốc độ 350 km/h chỉ dừng ở 5 ga với 85 đoàn tàu chạy so le; loại chạy tốc độ 280 km/h sẽ chạy từng đoạn tuyến tùy theo nhu cầu người dân...

Bộ trưởng chia sẻ, có ý kiến rất trăn trở và lo lắng có thể xảy ra rủi ro khi triển khai đường sắt tốc độ cao như metro, đó là chậm tiến độ, đội vốn.

"Chúng tôi nghiên cứu rất kỹ vấn đề này. Cá nhân tôi cũng rất quan tâm đến việc làm rõ nguyên nhân dẫn đến chậm một số dự án đường sắt đô thị. Chúng tôi tổng hợp lại thì có rất nhiều nguyên nhân nhưng có 3 nguyên nhân chính cần quan tâm", Bộ trưởng nói.

Nguyên nhân đầu tiên là chuẩn bị đầu tư, đây là yếu tố rất quan trọng mang tính quyết định việc có đội vốn hay không.

"Trước đây khi triển khai đường sắt đô thị, chưa hình dung được một hạng mục trong đoàn tàu như thế nào, khi đàm phán có thể chỉ ghi tên. Còn toàn bộ dự án đường sắt được triển khai từ đây thì mọi yếu tố phải rõ ràng từ kỹ thuật, hướng tuyến đến công nghệ", ông Thắng nói.

Đối với nguyên nhân thứ 2 về giải phóng mặt bằng mất thời gian, tốn công sức, kinh phí, theo Bộ trưởng, đây là dự án quan trọng, đặc biệt và Quốc hội thảo luận để tách giải phóng mặt bằng thành dự án riêng nên sẽ tạo thuận lợi khi thực hiện dự án này và nhiều dự án khác.

Nguyên nhân tiếp theo về lựa chọn đối tác, từ trước đến nay chủ yếu vay vốn ODA do đó bị ràng buộc, không được quyền lựa chọn đối tác.

"Đây là bất lợi rất lớn và cũng là nguyên nhân dẫn đến đội giá. Với dự án này, việc lựa chọn đối tác phải theo hướng chọn nhà thầu xây dựng có chất lượng tốt, giá cả hợp lý và buộc phải chuyển giao công nghệ", Bộ trưởng khẳng định việc lựa chọn nhà thầu không phụ thuộc vay vốn nước ngoài.

"Nếu vay, ta chỉ vay không quá 30% tổng mức đầu tư, chia theo năm chỉ khoảng 46 nghìn tỷ đồng (1,86 tỷ USD/năm), với điều kiện lãi suất thật rẻ và cơ bản không ràng buộc...", Bộ trưởng GTVT nói.

Ngoài ra, phương án thứ hai được ưu tiên hơn là vay trong nước qua phát hành trái phiếu.

Về chuyển giao công nghệ, Bộ GTVT triển khai chủ động, lựa chọn một số doanh nghiệp lớn để chỉ định hợp tác, nhận chuyển giao. Bộ đã làm việc với một số doanh nghiệp tư nhân lớn, một số doanh nghiệp thuộc Bộ Quốc phòng để sau này khi triển khai sẽ chỉ định đây là doanh nghiệp quốc gia, được tham gia chuyển giao công nghệ.

Bộ trưởng đánh giá: "Việc chuyển giao công nghệ lõi là chưa cần thiết vì nhu cầu xây thêm trong nước chưa cao, chúng ta chưa hy vọng có thêm các tuyến đường sắt cao tốc khác nữa".

>> Dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam dự kiến hoàn thành vào năm 2037